Τα «κρυμμένα» ημερολόγια:Οκτώβριος 1912-Αύγουστος 1913

“Εκατό χρόνια μετά τη δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη, η έκδοση των ημερολογιακών τετραδίων του παραμένει ημιτελής· δέκα από τα είκοσι τέσσερα τετράδιά του, που φυλάσσονται στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, δεν έχουν εκδοθεί. Τα «κρυμμένα» ημερολόγια (Οκτώβριος 1912‒Αύγουστος 1913) περιλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος από το μερικώς δημοσιευμένο Τετράδιο με αριθμό 18 και αφορoύν μια κρίσιμη ιστορική περίοδο: Ο διπλωμάτης Ίων Δραγούμης υπηρετεί ως έφεδρος δεκανέας πεζικού, αποσπασμένος με ρόλο πολιτικού συμβούλου στο Γενικό Επιτελείο, και παρακολουθεί στενά τα τεκταινόμενα. Ο ιστορικός χρόνος πυκνός: Οι ευκαιριακές συμμαχίες του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου εναντίον μιας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που φυλλορροεί· η δολοφονία του βασιλιά Γεωργίου Α΄ στη Θεσσαλονίκη· η άνοδος στον θρόνο του Κωνσταντίνου Α΄· ο Ελευθέριος Βενιζέλος που μεσουρανεί παντοδύναμος· η προσάρτηση νέων εδαφών στην Ελλάδα· η κατάρρευση του οράματος του «ανατολισμού» που ο Αθανάσιος Σουλιώτης-Νικολαΐδης, ο Ίων Δραγούμης και άλλοι είχαν αγωνιστεί να υλοποιήσουν ήδη από το 1908 με την «Οργάνωση Κωνσταντινουπόλεως». Στις σελίδες του Τετραδίου 18, γραμμένες με θαλερά ελληνικά, αναδεικνύεται τόσο η συμβολή του Ίωνος Δραγούμη στις πυρετώδεις διεργασίες κατά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, όσο και οι κατοπινές του πρωτοβουλίες (όπως η πρόταση στην κυβέρνηση για την κατάληψη της Καβάλας και η εντολή κατάληψης του Καστελόριζου). Αναγνωρίζει κανείς εδώ την ανυπότακτη ιδιοσυγκρασία του, τον αντισυμβατικό χαρακτήρα του βίου του. Βλέπει τον έρωτά του με τη νεαρή ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη στην πιο καλή ίσως στιγμή. Διακρίνει την πιο ώριμη αλλαγή στην πνευματική του πορεία ν’ αρχίζει να ξεδιπλώνεται. Ο αναγνώστης θα κληθεί να αποτιμήσει και την πολιτική διορατικότητα του Δραγούμη σε ζητήματα που κρίθηκαν μεν τότε, όμως συνεχίζουν να διατηρούν τον αντίκτυπό τους ως τα σήμερα”.